Standaarden en principes voor digitale archieven

Naast deze bekende en vaak genoemde manieren om je digitale archief te certificeren, is er een breed scala aan andere verband houdende standaarden en principes. Je kunt denken aan OAIS/ISO-14721, ISO-27001, DERA, FAIR en TRUST en nationale of discipline specifieke richtlijnen.  

Elk van de standaarden heeft zo zijn eigen nadruk en doelgroep. In de Nederlandse, maar ook in de internationale, gemeenschap is er geen consensus over de exacte definitie en vooral niet over precieze implementatie van deze standaarden. Toch kan informatie over deze standaarden in deze Wegwijzer Certificering niet ontbreken, omdat ze digitale archieven wel degelijk kunnen ondersteunen bij het vergroten van hun betrouwbaarheid.

ISO

International Organisatie voor Standaardisatie (ISO) kent diverse certificaten waar je digitale archief belang bij kan hebben. ISO-14721:2012 beschrijft het referentie model voor een Open Archival Information System (OAIS). Het OAIS model bevat alle processen binnen de levenscyclus van een object, van instroom tot toegang. Het is in meer of mindere mate de basis geweest in de ontwerpfase van CoreTrustSeal, ISO-16363 en nestor.

In de wereld van de digitale archieven worden de volgende ISO-certificaten ook vaak genoemd: ISO-27001 (informatiebeveiliging), ISO-9001 (kwaliteitsmanagement) en ISO-20000 (IT service management). 

FAIR, TRUST en DERA

FAIR en TRUST zijn twee principes die vaak - terecht - hand in hand genoemd worden. Op hoog niveau zijn zowel de FAIR-principes als de TRUST-principes leidende principes rondom Digitale duurzaamheid. In grote lijnen is het verschil dat FAIR zich hoofdzakelijk richt op data terwijl TRUST vooral gericht is op de organisatorische context rondom die data. 

FAIR 

De term FAIR werd voor het eerst gehoord in 2014 tijdens de Lorentz workshop “Jointly Designing a data FAIRport” in Leiden. Sinds 2016 bieden de FAIR-principes gemeenschappelijk opgestelde richtlijnen om data vindbaar (Findable), toegankelijk (Accessible), interoperabel (Interoperable) en herbruikbaar (Reusable) te maken. Door zowel mensen als machines. Alhoewel de ontwikkeling van principes naar beleid, en de implementatie van FAIR databeleid nog in volle gang is, vinden de principes wereldwijd grote navolging. 

Wil je weten wat er bedoeld wordt met de FAIR-principes? Kijk dan eens naar FAIR-Aware. Deze tool, ontwikkeld door DANS onder de paraplu van het FAIRsFAIR project, helpt onderzoekers, data stewards en repository managers zich meer bewust te worden van de FAIR data principes en te leren hoe ze de kwaliteit van hun datasets kunnen verhogen door ze toe te passen.

TRUST

De term TRUST werd recenter geïntroduceerd, in 2020. De TRUST-principes bieden richtlijnen voor het vergroten van de betrouwbaarheid van digitale archieven. De principes richten zich op transparantie (Transparency), verantwoordelijkheid (Responsibility), gebruikersgerichtheid (User focus), duurzaamheid (Sustainability) en technologie (Technology). Ook de TRUST-principes zijn opgesteld door de gemeenschap en zijn al onderschreven door verschillende organisaties die zich toeleggen op duurzaam behoud van digitale (onderzoeks)data. 

FAIR en TRUST zijn complementair en versterken elkaar. De TRUST-principes geven aan hoe belangrijk digitale archieven zijn om data FAIR te maken en te houden. De implementatie van de FAIR data-principes kan niet zonder deze organisatorische context. De schrijvers van het rapport ‘Turning FAIR into Reality’ raden aan om CoreTrustSeal certificering te gebruiken als startpunt voor het ontwikkelen van een beoordelingskader voor FAIR certificering van je data-archieven en services. 

DERA

De afkorting DERA staat voor Digitaal Erfgoed Referentie Architectuur. Een referentiearchitectuur geeft richting aan samenwerkende partijen, in dit geval om erfgoedinformatie in het Netwerk Digitaal Erfgoed beter zichtbaar te maken voor de eindgebruiker. De referentiearchitectuur beschrijft hoe er kan worden samengewerkt over de grenzen van instellingen en sectoren heen. Het is geen blauwdruk voor hoe afzonderlijke instellingen hun ICT-architectuur moeten inrichten.